Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, bên cạnh việc tìm đường cứu nước và lãnh đạo dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến việc phát triển khoa học, kỹ thuật, công nghệ (KHKT-CN). Những quan điểm của Người không chỉ là những chỉ dẫn quý báu trong quá khứ mà còn là di sản tư tưởng, là kim chỉ nam soi đường cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ.
Khoa học kỹ thuật trước hết phải vì nhân dân
Theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, mục tiêu cao nhất và sau cùng của mọi hoạt động khoa học kỹ thuật không phải là những thành tựu cao siêu trên giấy tờ, mà phải hướng đến mục tiêu cốt lõi: phục vụ con người. Người nhấn mạnh, khoa học phải góp phần trực tiếp cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, giúp tăng năng suất lao động để công việc của người dân trở nên nhẹ nhàng hơn, hiệu quả hơn. Khoa học kỹ thuật chính là động lực thiết thực để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, đưa đất nước tiến lên giàu mạnh, văn minh và củng cố vững chắc nền quốc phòng toàn dân.
Những biện pháp cốt lõi để phát triển khoa học công nghệ
Từ mục tiêu lấy nhân dân làm trung tâm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã vạch ra những biện pháp chiến lược, cụ thể và sâu sắc để phát triển nền KHKT-CN nước nhà.
1. Con người là yếu tố then chốt: Đào tạo và trọng dụng nhân tài
Người coi việc xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật là nhiệm vụ “then chốt của then chốt”. Tư tưởng này thể hiện qua việc chú trọng đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và đãi ngộ xứng đáng những người có tài năng. Phương pháp đào tạo của Người rất linh hoạt, bao gồm cả việc cử cán bộ đi học tập ở các nước xã hội chủ nghĩa anh em lẫn các nước tư bản có nền khoa học phát triển, đồng thời đề cao tinh thần tự học, tự nghiên cứu trong nước. Đặc biệt, Người yêu cầu cán bộ khoa học phải là người vừa “hồng” vừa “chuyên” – có đạo đức cách mạng, lòng yêu nước sâu sắc đi đôi với trình độ chuyên môn, nghiệp vụ xuất sắc.
Chủ tịch Hồ Chí Minh dùng thử máy cấy lúa cải tiến tại Trại thí nghiệm
trồng lúa Sở Nông lâm Hà Nội (ngày 16-7-1960) Ảnh: Tư liệu
2. Gắn liền khoa học với thực tiễn sản xuất và đời sống
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn phản đối căn bệnh “lý luận suông”, xa rời thực tế. Người yêu cầu khoa học phải bắt nguồn từ chính thực tiễn của Việt Nam và phải quay trở lại phục vụ, giải quyết những vấn đề mà thực tiễn đặt ra. Khoa học phải được áp dụng trực tiếp vào nông nghiệp để tăng sản lượng lương thực, vào công nghiệp để tạo ra máy móc, vào đời sống để nâng cao dân trí. Người cũng đặc biệt khuyến khích những sáng kiến, cải tiến kỹ thuật đến từ chính những người nông dân, công nhân – những người trực tiếp lao động sản xuất.
3. Học hỏi thế giới nhưng không rập khuôn, máy móc
Nhận thức rõ Việt Nam đi sau nhiều nước, Người chủ trương phải mở rộng hợp tác quốc tế để học hỏi những thành tựu KHKT tiên tiến của nhân loại, không câu nệ, phân biệt chế độ chính trị. Tuy nhiên, việc học hỏi này phải trên tinh thần có chọn lọc, sáng tạo và tuyệt đối không được sao chép, rập khuôn một cách máy móc. Mọi kiến thức, công nghệ học được đều phải được “Việt Nam hóa”, tức là vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và con người Việt Nam.
4. Phát huy tinh thần độc lập, tự chủ và sức mạnh sáng tạo
Dù coi trọng hợp tác quốc tế, Người vẫn luôn khẳng định “phải dựa vào sức mình là chính”. Tinh thần độc lập, tự chủ là nền tảng để phát triển bền vững. Người khuyến khích mạnh mẽ tinh thần dám nghĩ, dám làm, không ngừng tìm tòi, phát minh trong đội ngũ trí thức và toàn dân. Theo Người, Nhà nước có trách nhiệm phải tạo ra một môi trường dân chủ, cởi mở, thuận lợi để mọi tiềm năng sáng tạo trong xã hội đều được khơi dậy và phát huy tối đa.
5. Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước
Để KHKT-CN phát triển đúng hướng và hiệu quả, vai trò định hướng của Đảng và quản lý của Nhà nước là không thể thiếu. Đảng phải có đường lối, chủ trương đúng đắn, mang tầm nhìn chiến lược. Trên cơ sở đó, Nhà nước cần thể chế hóa thành các chính sách, luật lệ, kế hoạch cụ thể; bố trí nguồn lực đầu tư hợp lý và xây dựng một cơ chế quản lý hiệu quả, thông suốt cho mọi hoạt động khoa học.
Di sản cho hôm nay và mai sau
Những quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về phát triển KHKT-CN cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị nóng hổi. Đó là một hệ thống tư tưởng toàn diện, sâu sắc, lấy con người làm gốc, kết hợp hài hòa giữa nội lực và ngoại lực. Trong thời đại ngày nay, việc tiếp tục nghiên cứu, vận dụng sáng tạo di sản tư tưởng của Người chính là chìa khóa để Việt Nam bứt phá, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và tự tin hội nhập với thế giới.
Nguyễn Trung Hòa TH